Bądź fit, ale z umiarem!
Co to jest ortoreksja?
Mianem ortoreksji nazywa się zaburzenie, które charakteryzuje się nadmiernym kontrolowaniem spożywania jedynie zdrowej żywności, a to prowadzi do wielu ograniczeń żywieniowych (Bratman , Knight, 2000). Zaburzenie to nie znajduje się w klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych ICD 10, ani DSM-IV (Tulay i in., 2007; Janas-Kozik i in., 2011). Nie ma również o nim wzmianki w najnowszym wydaniu DSM-V (Morrison, 2016). Jednak od momentu kiedy amerykański lekarz Steven Bratman w 1997 roku pierwszy raz użył tego określenia, opisując doświadczenia własne oraz swoich pacjentów, coraz częściej zaczęto mówić o ortoreksji (Bratman , Knight, 2000).
Ortoreksja wykazuje pewne podobieństwa do zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, których można upatrywać w obsesji na punkcie czynności, które związane są z przygotowywaniem oraz jakością posiłków. Zauważalne jest tworzenie schematów, a także powtarzalność aktywności związanych z tematem jedzenia (Janas-Kozik i in., 2012).
Czy to już obsesja?
Wiele z nas przykłada dużą wagę do jakości spożywanej żywności, zwłaszcza w obliczu różnorakich zmian, które związane są z jej produkcją. W związku z rozwojem cywilizacyjnym produkcja żywności często przebiega w sposób masowy, wspomagany antybiotykami, bądź jest poddana modyfikacji genetycznej (Babicz-Zielińska, 2006; Mickiewicz, Twardowski, 2006). Wiele z tych metod może wywoływać niepokój u konsumentów (Pilska, Jeżewska-Żychowicz 2008). Czy aby na pewno to warzywo, które z natury jest zdrowe i bogate w wartości odżywcze, jednak nie było pryskane i hodowane w sposób, który pozbawił go cennych wartości? To naturalne, że tego typu wątpliwości towarzyszą nam w codziennym życiu. Jednak dla osób cierpiących na ortoreksję podstawą funkcjonowania jest bardzo dokładne analizowanie właściwości, pochodzenia żywności, dbanie o ich jak najmniejsze przetworzenie oraz sposób przygotowania, który zapewni bezpieczeństwo dla ich zdrowia (Janas-Kozik, i in, 2012; Kędra, 2011).
Mogłoby się wydawać, że nie ma nic w tym złego.Z drugiej jednak strony, życie ortorektyka jest całkowicie podporządkowane tym aspektom, co przeradza się w wiele godzin przygotowywania posiłku, który będzie bezpieczny i zdrowy, wyłączając produkty, które mogą szkodzić zdrowiu (Kędra, 2011). Ograniczenia dotyczą produktów, które mogą zawierać pestycydy, konserwanty, metale ciężkie i chemiczne dodatki. Przyjemność z jedzenia nie jest ważna, na pierwszym miejscu stawia się tu jakość spożywanych produktów (Bratman , Knight, 2000). Najczęściej ortorektycy rezygnują ze spożywania jedzenia, które nie jest przygotowywane przez nich samych, ponieważ nie mają całkowitej kontroli nad tym jak posiłek jest robiony i z jakich produktów. Jedzenie w restauracji staje się zagrożeniem, a jeśli już przebywają oni w restauracji to najczęściej z przygotowanym własnoręcznie jedzeniem. Często okazuje się, że zachowanie takiej osoby zaczyna być uciążliwe dla otoczenia, co prowadzi do wykluczenia społecznego (Catalina Zamora, Bote Bonaechea, García Sánchez, Ríos Rial, 2005).
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że pacjenci cierpiący na ortoreksję tworzą swoje zasady, schematy oraz zwyczaje dotyczące spożywania posiłków. Odbywa się to zawsze w ten sam sposób i ma sztywny charakter (Catalina Zamora i in., 2005). Odstępstwa od diety wywołują lęk oraz poczucie winy. Czasem wyznaczane są za nie kary. W skrajnych przypadkach dochodzi do tego, że osoby z ortoreksją odmawiają przyjmowania jakiegokolwiek pokarmu i spożywają tylko wodę, która też oczywiście powinna być wyselekcjonowana (Kędra, 2011).
Temat obserwacji
Jak raportują Łucka, Janikowska-Hołoweńko, Domarecki, Plenikowska-Ślusarz, Domarecka (2019) wyniki badań nad zjawiskiem ortoreksji nie są spójne. Badania prowadzone były wśród różnych kultur oraz przy użyciu innych metod diagnostycznych, z czego mogą wynikać wspomniane różnice w wynikach. W badaniu Donniniego i wsp. (2004) określono, że 6,9% spośród 404 przebadanych osób wykazywało symptomy typowe dla ortoreksji. W kontraście do tego badania Łucka i in. (2019) przytaczają inne ciekawe badanie, przeprowadzone wśród tureckich lekarzy w 2007 roku, gdzie aż 45,5% badanych wykazywało ortoreksję (Fidan, Ertekin, Işikay, Kırpınar, 2010).
Temat ortoreksji wzbudza pewne wątpliwości. Zaburzenia stanowi obecnie przedmiot obserwacji klinicystów, dyskusji i kontrowersji także w środowisku naukowym. Wśród ekspertów nie ma powszechnej zgody na istnienie ortoreksji psychicznej jako odrębnej jednostki chorobowej; jej objawy mogą stanowić część obrazu klinicznego innych zaburzeń psychicznych. Co więcej, granica między dbaniem o siebie a problemem psychicznym w kontekście spożywania zdrowej żywności nie zawsze jest łatwa do określenia. Sednem zaburzenia jest przecież racjonalna chęć życia w jak najlepszym zdrowiu. Tylko czasem jest ona zbyt duża, a niekiedy staje się obsesyjna.
KM
Ośrodek Psychoterapii i Psychiatrii PSYCHE PLUS
Ośrodek Psychoterapii i Psychiatrii PSYCHE PLUS oferuje kompleksową pomoc psychologiczną i psychiatryczną. Oferta ośrodka skierowana jest zarówno do osób, którzy poszukują nowych sposobów na rozwój osobisty, jak i tych przeżywających trudności psychiczne. Obejmuje ona m.in. psychoterapię indywidualną i grupową, terapię rodzin i par oraz konsultacje psychiatryczne. Członkowie zespołu ośrodka mają doświadczenie w psychoterapeutycznej pracy nad takim psychologicznymi tematami jak kłopoty w relacjach, motywacja do podejmowania wyzwań, radzenie sobie z napięciami w pracy i w życiu osobistym, odkrywanie przyczyn własnych zachowań i sposobów doświadczania rzeczywistości. Pomagają także osobom, które borykają się z różnymi zaburzeniami natury psychicznej takich jak depresja, stany lękowe czy zaburzenia osobowości. Członkowie zespołu posiadają specjalistyczne kierunkowe wykształcenie poparte wieloletnim doświadczeniem w udzielaniu pomocy psychoterapeutycznej oraz psychiatrycznej. Zespół łączy zainteresowanie badaniami naukowymi w dziedzinie psychologii klinicznej i psychiatrii. Ośrodek znajduje się w Warszawie na Mokotowie. Oferuje również psychoterapię przez Skype’a.
Bibliografia
Babicz-Zielińska, E. (2006). Role of psychological factors in food choices review. Pol. J. Food Nutr. Sci., 15(56): 379–384.
Bratman, S., Knight, D. Health Food Junkies. (2000) Orthorexia nervosa: Overcoming the obsession with healthful eating. New York: Broadway Books.
Catalina Zamora, M.L., Bote Bonaechea, B., García Sánchez, F., Ríos Rial, B. (2005).Orthorexia nervosa. A new eating behaviour disorder? Actas Esp. Psiquiatr., 33(1): 66–68.
Donini, L. M., Marsili, D., Graziani, M.P., Imbriale, M., Canella, C. (2004). Orthorexia nervosa: A preliminary study with a proposal for diagnosis and an attempt to measure the dimension of the phenomenon. Eat. Weight Disord. 9(2), 151–157.
Fidan, T., Ertekin, V., Işikay, S., Kırpınar, I. (2010). Prevalence of orthorexia among medical students in Erzurum, Turkey. Compr. Psychiatry 51(1), 49–54.
Janas-Kozik, M., Zejda, J., Stochel, M. i wsp. (2012). Ortoreksja – nowe rozpoznanie?, Psychiatr. Pol., 3, 441–450.
Kędra, E. (2011). Zaburzenia odżywiania – znak naszych czasów. Piel. Zdr. Publ., 1, 169–175.
Łucka, I., Janikowska-Hołoweńko, D., Domarecki, P., Plenikowska-Ślusarz, T., Domarecka, M. (2019). Ortoreksja – oddzielna jednostka chorobowa, spektrum zaburzeń odżywiania czy wariant zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych? Psychiatr. Pol., 53(2),371–382.
Mickiewicz, A., Twardowski, T., Figlerowicz, M. (2006). GMO zyski i straty. Biotechnologia,3(74), 145–153.
Morrison, J. (2016). DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pilska, M., Jeżewska-Żychowicz, M. (2008). Psychologia żywienia. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.
Tulay Bagci Bosi, A., Camur, D., Guler Cagatay,G. (2007).Prevalence of orthorexia nervosa in resident medical doctors in the faculty of medicine (Ankara, Turkey).,Appetite, 49, 661–666.