Fakty o diecie bezmlecznej, które trzeba znać

Mleko i przetwory mleczne to grupa produktów zawierająca szczególnie dużo wapnia. Są także źródłem fosforu, potasu, a także magnezu, cynku, miedzi, manganu i kobaltu. Z racji obecności tak dużych ilości składników mineralnych mleko to jedyny produkt pochodzenia zwierzęcego działający na organizm alkalizująco. Ta grupa produktów jest także dobrym źródłem białka oraz witamin z grupy B (szczególnie witaminy B2), a wszystkie składniki odżywcze, które zawierają produkty mleczne są dobrze przyswajalne przez organizm. Wyjątkiem jest tutaj laktoza, czyli węglowodan występujący w mleku i jego przetworach, który nie przez wszystkich jest dobrze tolerowany. Wskazaniem do wykluczenia nabiału z diety jest również występowanie alergii na mleko.

Alergia pokarmowa i nietolerancja pokarmowa to rodzaje nadwrażliwości na pokarm, różni je natomiast mechanizm powstawania – alergia ma podłoże immunologiczne, natomiast nietolerancja nieimmunologiczne.

Alergia na białka mleka krowiego

Mleko krowie jest jedną z najczęstszych przyczyn występowania alergii u dzieci, choć występuje ona także wśród dorosłych i może się utrzymywać przez całe życie. Objawy kliniczne alergii na białka mleka krowiego mogą obejmować przewód pokarmowy (wymioty, biegunka, ból brzucha), skórę lub układ oddechowy, a w wielu przypadkach manifestacja kliniczna może być wielonarządowa. Większość dzieci nabywa tolerancję na białka mleka krowiego w pierwszych latach życia (przed ukończeniem 5 roku życia), choć możliwe jest jej nabycie nawet w wieku nastoletnim. Z racji, że jedyną skuteczną metodą leczenia nadwrażliwości alergicznej na białka mleka krowiego jest jego eliminacja z diety w każdej postaci, o wykluczeniu mleka i jego przetworów z jadłospisu powinny pamiętać matki karmiące piersią w momencie potwierdzenia alergii pokarmowej u dziecka oraz jej występowania u matki karmiącej, ewentualnie w okresie diagnostyki występowania alergii u niemowlęcia (np. obecność alergii na białka mleka krowiego w wywiadzie rodzinnym). Warto jednak zaznaczyć, że nie ma podstaw do stosowania diety eliminacyjnej u matki karmiącej w ramach prewencji alergii pokarmowej i choroby atopowej u dziecka, a nawet w przypadku występowania u niego kolki niemowlęcej.

Obecnie możliwe jest zidentyfikowanie konkretnych białek odpowiedzialnych za reakcję nadwrażliwości, co może być szczególnie istotne, gdy jednym z nich jest albumina surowicy bydlęcej, ponieważ należy wtedy rozważyć usunięcie z diety również wołowiny.

Nietolerancja laktozy

Nietolerancja pokarmowa może być wywołana przez substancje farmakologiczne bądź chemiczne (wtedy mowa o nietolerancji farmakologicznej), może też być spowodowana brakiem enzymów (nietolerancja enzymatyczna), ale wyróżnia się również nietolerancję idiopatyczną wywołaną spożyciem pokarmów zawierających konserwanty, przeciwutleniacze czy inne dodatki do żywności.

Nietolerancja laktozy należy do nietolerancji enzymatycznych i może mieć postać genetyczną, nabytą lub postać hipolaktazji dorosłych, czyli zmniejszonej aktywności laktazy. Laktaza to enzym umożliwiający trawienie laktozy do glukozy i galaktozy, dzięki czemu mogą być one wchłaniane w jelitach. Gdy brakuje laktazy lub jest ona wytwarzana w zbyt małej ilości pojawiają się dolegliwości jelitowe takie jak bóle brzucha, nudności, wymioty, wzdęcia, biegunki, uczucie przelewania w jelitach. Produkcja laktazy jest największa w okresie dzieciństwa, co umożliwia karmienie dziecka mlekiem matki, gdyż pokarm kobiecy także zawiera laktozę. Wraz z wiekiem produkcja laktazy się zmniejsza, co u niektórych dorosłych może wywołać objawy jej nietolerancji.

Nabyta nietolerancja laktozy może wystąpić na skutek uszkodzenia przewodu pokarmowego w wyniku np. zapalenia jelit czy operacji w obrębie przewodu pokarmowego. W tej postaci zalecana jest dieta ścisła bezlaktozowa, ale tylko okresowo, ponieważ jest to postać odwracalna.

Dieta bezmleczna w praktyce

Dieta bezmleczna jak sama nazwa wskazuje zakłada wykluczenie mleka oraz produktów mlecznych, czyli serów, twarogów, śmietany, jogurtów, masła oraz produktów zawierających białka mleka (laktoalbuminę, laktoglobulinę i kazeinę). Mleka innych ssaków – kozie, owcze, bawole wykazują wysoką homologię w stosunku do alergenów zawartych w mleku krowim, więc nie powinny być stosowane jako jego zamiennik. Jest jednak możliwe zastosowanie mleka pochodzącego od klaczy, osłów czy wielbłądów ze względu na różnice w składzie białkowym w porównaniu z mlekiem krowim.

Alergia na białka mleka krowiego oraz nietolerancja laktozy to najczęstsze powody stosowania diety bezmlecznej, choć w przypadku nietolerancji laktozy możliwe jest pozostawienie nabiału w diecie, ale pozbawionego laktozy lub zawierającego laktozę w zmniejszonej ilości np. sery pleśniowe czy mozzarella zawierają jej śladowe ilości. Ponadto przy genetycznie uwarunkowanej nietolerancji laktozy tolerancja produktów nabiałowych jest dość indywidualna, więc nie w każdym przypadku konieczna jest eliminacja mlecznych napojów fermentowanych czy twardych żółtych serów.

W przypadku alergii jedynym skutecznym rozwiązaniem jest całkowita eliminacja alergenu z diety. W diecie bezmlecznej eliminacja mleka i jego przetworów wiąże się z wykluczeniem cennego źródła wapnia i białka w diecie. Ich odpowiednia podaż z innych źródeł jest szczególnie ważna w przypadku dzieci, które intensywnie rosną oraz kobiet w okresie laktacji, ponieważ tracą one duże ilości wapnia wraz z produkowanym mlekiem.

Alternatywne źródła wapnia to m.in.:

– zielone warzywa np. warzywa kapustne, natka pietruszki, szpinak, jarmuż

– nasiona roślin strączkowych np. fasola, soja, ciecierzyca, soczewica

– drobne ryby jedzone z ośćmi np. sardynki, szprotki, ale też śledzie

– suszone owoce np. figi, morele, rodzynki

– orzechy, nasiona np. migdały, pistacje, orzechy laskowe, słonecznik, mak, sezam (w tym pasta tahini)

– woda wysokozmineralizowana

– produkty wzbogacane w wapń

Wartościowe źródła białka to chude mięso, ryby, jaja oraz nasiona roślin strączkowych.

Warto uwzględnić w diecie zamienniki mleka krowiego w postaci niedosładzanych napojów roślinnych np. migdałowego lub owsianego, zwłaszcza te wzbogacane w wapń. Ważne jest więc czytanie etykiet produktów spożywczych, również po to by wystrzec się spożywania mleka wraz z produktami, w których konsument się go nie spodziewa.

Możliwe niedobory pokarmowe

Długotrwały niedobór wapnia w organizmie może skutkować krzywicą u dzieci, osteomalacją i osteoporozą u dorosłych, tężyczką, czyli mrowieniem warg, języka, palców, uogólnionymi bólami mięśni, kurczami mięśni rąk, stóp i twarzy.

Gdy istnieje konieczność włączenia suplementacji wapnia warto dbać o to jego suplementacja była zawsze połączona z przyjmowaniem witaminy D, ponieważ przy niedoborze tej witaminy wchłanianie wapnia z pożywienia obniża się z 30-40% do 10-15%. Kobiety w okresie laktacji stosujące diety eliminacyjne np. bezmleczne lub bezlaktozowe powinny rozważyć jego suplementację, jak również witaminy D oraz kwasów DHA.

Klaudia Wochniak

Dietetyk

Bibliografia

Michalczuk M, Sybilki A J: Nietolerancje pokarmowe. Pediatr Med Rodz 2010, 6 (3).

Krauze A: Alergia na białko mleka krowiego – postacie kliniczne. Alergia Astma Immunologia 2015, 20 (1).

Małaczyńska T: Leczenie dietetyczne dzieci z alergią na białka mleka krowiego. Alergia Astma Immunologia 2015, 20 (1).